Fransız edebiyatı, Fransızca kullanılarak ortaya çıkan edebiyat ürünlerini kapsar. Dünyanın en zengin ve en etkileyici edebiyatlarından biridir. Fransız yazarlar başta epik şiir, lirik şiir, drama ve kurgu olmak üzere edebi yazınların tümüne katkıda bulunmuşlardır.
Fransiz edebiyati bircok ülkedeki yazarlarin calismalarini derinden etkilemistir. 1600´larda, Klasizm denen Fransiz kültürel hareketi tüm Avrupa edebiyatindan önemli etki birakmistir. 1700´lerin Fransiz yazarlari Avrupa edebiyatini kontrol altina almislardi. 1800´ler boyunca, Gerçekçilik (Realizm) ve Sembolizm, bircok dilde yazan yazarlarin calismalarini sekillendirmesine yardimci olmustu. 1900´lerde ise, Gerçeküstücülük (Sürrealizm) ve Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk) Fransa sinirlarinin disina cikarak diger yazarlar, sanatcilar ve düsünürlerin calismalarini genis ölcüde etkilemistir.
Bircok Fransiz yazar, bicim, dil, tarz ve gelenege önem vermislerdi. Diger dillerde yazan yazarlardan daha fazla kurallar ve modellere bagli kalmislardi. Genelde, Akilcilik (rasyonalizm) Fransiz yazinini elinde tutmustur. Akilcilik, insan eylemlerinde nedenselligi temel alir. Akilcilik; temiz, kendi kendini kontrol edebilen ve sanatsal ustalikga ulasmis bir yazi yaratmistir.
Her ne kadar akilcilik Fransiz edebiyatinda hayati bir rol oynadiysa da, güclü bir deneysel nitelik de zamanla Fransiz yazininda öne cikmistir. Örnegin 1800´lerin basindaki Romantizm hareketi gibi dönemlerde, bu deneysellik duygu dolu ve bazen de tutkulu bir sanat yaratabilmistir. Bu ayni zamanda teorik ve bicimsel konulari da islemede de kullanilmisti; örnegin 1900´lerin Yeni Roman´inda oldugu gibi.
Konu başlıkları
* 1 Erken Fransız Edebiyatı
o 1.1 Lirik Şiir
o 1.2 Öyküsel Şiir
* 2 Rönesans
* 3 Klasik Çağ
o 3.1 Klasik Şiir
o 3.2 Klasik Nazım
* 4 Neden Çağı (Aydınlanma)
* 5 Romantizm
o 5.1 Preromantikler
o 5.2 Romantik Şiir
o 5.3 Romantik Drama
o 5.4 Romantik Kurgu
* 6 Gerçekçilik (Realizm)
* 7 Sembolizm
* 8 1900'ler
o 8.1 Erken Yıllar
+ 8.1.1 Sürrealizm (Gerçeküstücülük)
+ 8.1.2 Egzistansiyalizm (Varoluşçuluk)
+ 8.1.2.1 Dramanin Gelişimi
o 8.2 1900´lerin Ortası ve Sonu
Erken Fransız Edebiyatı
En erken yazinlara MÖ.800´de rastlanir. Siir, antik Fransiz edebiyatinda baskindir. Bircok siir, egitimsiz insanlara gezgin jongleurlerce (jonklör) söylenmek ya da oynanmak icindi. Zaman icinde, iki ana siir tarzi ortaya cikmisti: lirik ve öyküsel.
Lirik Şiir [değiştir]
Lirik siir 1100´lerden 1400´lere kadar yayginlasti. Trobador denen sair-müzisyenler, Provens lehcesiyle ask sarkilari yazmaya güney Fransa´da basladi. Bu siirlerin bazilari kuzey Fransa´ya da trovör denen sairlerce tasinmisti. Hem trobadorlar hem de trovörler kadinlari ve ask ideallerini anlatan lirik siirler bestelediler. Bu siirler kasitli olarak tekralamalardan ibaretti. Eglenceden caresizlige gecisleri büyük bir ustalikla, duygusal kosullara yogunlasarak resmetmislerdi. Orta Çağ´in en taninan Fransiz lirik sairi Francois Villon´dur. Üc esit stanzin ardindan daha kisa bir bitiris stanzini iceren bir yazin bicimi olan cesitli balatlar besteledi. Ayni zamanda ask, basarisizlik ve ölüm temalariyla ilgilenen uzun siirler de yazdi. Villon´un yazini genis bir ton araliginda, kinayeli asagilama ve grotesk görsellikten tutku gibi konulardaki daha narin pasajlara uzanmisti. Basyapiti 2000 dizelik otobiyografik siiri Grand Testament´tir (1461).
Öyküsel Şiir
Öyküsel siirin dört bicimi vardir:
(1) epik siir,
(2) romans,
(3) ilahiler ve öyküler,
(4) fabliaux. Orta sinif icin yazilan fabliaux disinda hepsi aristokrat izleyiciler icin yazilmisti. Epik siirler genelde savas ve savas kahramanliklari üzerinedir; chansons de geste (büyük eylemlerin sarkilari) diye adlandirilirlar. Jonklörler chansonlari müzikle birlestirmislerdi. En ünlüleri Roland´in Sarkisi´dir (1100). Ünlü komutan Charlemagne tarafindan yönetilen bir askeri talim sirasindaki bir olayi anlatir.
Romanslarsa siklikla fantastik maceralarla dolu uzun kurgusal calismalardi. Yedi tipi vardi. Romans antiques (klasik romanslar) Troya Savasi gibi tarihi olaylar üzerine temellenmisti. Romans bretons (Breton romanslari) ise eski Britanya´daki Yuvarlak Masa Sövalyeleri ve Kral hakkinda hikayeler anlatirdi.
Belki de en cok okunan ve en etkileyici Fransiz romansi Gül Romansıdir. Guillaume de Lorris ilk kismini yazmisti (1230) ve sair Jean de Meung 1275´te daha karamsar ve kinayeli bir ruh haliyle bitirmistir. Siir, askin gelisimini anlatmak icin karmasik allegoriler (sembolik hikayeler, insanlar ve görüntüler) kullanmisti.
Ilahiler ve öyküler ask, sövalyelik ve metafizikle ilgili kisa manzumelerdi. Ilahiler daha cok Celtic kaynaklarina dayaniyordu. Öyküler ise genelde Latin kaynakliydi. 100´lerde sair Marie de France bircok önemli öykü yazmistir.
Fabliaux kisa, genellikle taslamalarla dolu mizahi öykülerdi. En önemlisi, hayvan karakterlerin insane toplumunu elestirdigi Renard Romansı (1175-1205) denen koleksiyonda bulunur.
Erken Yazin manzume romanslardan sonra ortaya cikan romanslardan olusur ve genelde ayni hikayeleri anlatir. Tarihi belgeler bu tip yazinin ana unsurudur. En bilinen tarihi yazarlar Philippe de Commines, Jean Froissant, Jean de Joinville ve Geoffroy de Villehardouin´dir.
Erken Drama öncelikle manzume seklinde yazilmisti ve dini temalarla ilgileniyordu. Dini dramlar üce ayriliyordu: Gizem Oyunları Skripturlarından (incil ayetleri) bölümler sahneledi. Mucize oyunlari Meryem Ana ve incilden prtreler sunuyordu. Ahlaki oyunlar egitim amacli sembolik dramlardi. Seküler (dinsel olmayan) komediler - farslar – dini dramlarin sahnelenmesi sirasindaki girislerdi. 1200´lerde dramatist Adam de la Halle realizmin carpici etkilerini ve yüksek psikolojik derinlik seviyesini yakalayan seküler oyunlar yazdi.
Klasik Çağ
Kral 13.Louis ve özellikle Kral 14. Louis´in iktidar dönemleri klasik dönem olarak bilinir. 1600lerin basindan 1700lere kadar gecen süre Fransiz edebiyatinin yüksek dönemi olarak düsünülür.
Klasik yazarlar Rönesans fikrini reddetmediler; bu dönem daha genis bir düzen ve gelisim ruhu gelistirmisti. Fransiz yazarlari özellikle insane davranislari ve idealleri inceleyen nedenler ve düsünüsleri vurgulamisti.
Klasik Şiir
Francois de Malherbe ilk önemli Klasik sair ve en etkileyici olandi. 1600'lerin basinda Malherbe, Klasik yazinin temelini atan temiz, akilci ve ayik siirler yazdi. Jean de La Fontaine ve Nicolas Boileau-Despreaux da Klasik dönemin önde gelen sairlerindendiler. La Fontaine, Fabl (1668-1694) denen hayvan karakterleri üzerinde yazdigi kinayeli, ögretici, derinllikli ünlü hikayeler koleksiyonunu yazdi. Boileau da bu dönemde, zamaninin Klasik siirinin etkilenimlerini belirleyen yönetim ve asillik prensiplerini anlatan Sairlik Sanati (1674) eserini kaleme aldi.
Klasik drama uzun zaman Fransiz Klasizminin en büyük ifadesi olarak kabul gördü. Bu dönem boyunca, 12-hecelik dizeler – alexandrine - Fransiz dramasinin baskin siirsel ölcütü olarak kurulmustu. Bu dönemin en ünlü yazarlari Pierre Corneille, Jean RacineMoliere´dir. ve
Corneille ilk önemli trajedi yazari Klasiktir. Oyunlari, görev, sadakat ve askin cözünmez catismalarinin icinde yuzen asil karakterleri barindirir. Corneille, istek, otokontrol, onur ve özgürlügün önemine vurgu yapmistir. Trajedileri arasinda CidHorace (1640) ve Polyeucte (1642) sayilabilir. (1637),
Racine, caginin Klasik trajedi yazarlarinin en büyügü olarak taninir. Karakterleri kontrol altina alamadiklari tutkularinin sarmalinda betimlenir. Melankolik bir dini pesimizm, eserlerinin cogunun yapisindadir. Racine, antik Yunan ve Roma eserlerini Andromaque (1667), Phedre (1677) ve Athalie (1691) gibi basyapitlarinda yeniden islemistir.
Moliere, Fransiz dramasinin en önde giden komedi yazaridir. En etkili oyunlari, toplumsal degerlerle catisan güclü karakterleri konu alan taslamalaridir. Moliere, en güzel komedilerini 1660´larin ortasinda yazmisti. Bunlarin arasinda Tartuffe, Don Juan ve Yabani sayilabilir.
Konu: Fransız Edebiyatı 
Salı Nis. 21, 2009 2:27 pm
